با اصول و معایب هنر گبه‌بافی آشنا شوید
گبه: باید توجه داشت که گبه در هر اندازه که بافته می‌شود، بستگی به نقشه، دار، مواد لازم بافت و ابزار بافت و مهارت کامل بافنده دارد. اگر در موارد مهم دقت و توجه نشود و با حوصله و رعایت اصول بافت انجام نگیرد بدون شک گبه بافته شده فاقد کیفیت و مرغوبیت می‌باشد.
اصول بافت گبه به شرح زیر است:
۱. انتخاب نقشه‌ی مناسب گبه: انتخاب نقشه‌ی مناسب، حال چه ذهنی باشد چه دارای طرح بر روی کاغذ شطرنجی باشد، بستگی به طرح نقشه، رنگ‌آمیزی، اندازه، رج‌شمار دارد و باید درست انتخاب شود. که در هر مورد بافت ذهنی و بافت نقشه، باید طوری باشد که با عدم تمایل خریدار مواجه نشود.
۲. صاف و یکنواخت بودن ابتدای کار: این قسمت از کار به عنوان پایه و اساس گبه می‌باشد که گاه به علت شل یا نامنظم بودن آن گبه ناصاف می‌شود. در صورت چنین مشکلی باید چله‌ها را منظم کرد و سفتی چله‌ها را یکدست و یکنواخت کرد و با ضربه زدن دفه و یا اضافه کردن لای خامه در چند رج، سطح کار را یکنواخت و مشکل را برطرف کرد.
٣. کنترل میزان بافت با نقشه: تمام قسمت‌های طرح باید با بافت مطابقت داشته باشد و طبق نقشه، اگر پنج سانتی‌متر از نقشه بافته شده گبه بافته هم باید روی دار پنج سانتی‌متر باشد و نه کمتر یا بیشتر.
۴. اندازه‌گیری میزان بافت در گبه: تمام قسمت‌های گبه از طول و عرض گرفته تا موارد دیگر باید طبق نقشه استاندارد باشد و در حین کار باید به طور مداوم رعایت شود. بافت صاف و بدون نقص گبه به عنوان کیفیت خوب و مرغوبیت آن محسوب می‌شود و اگر بافنده دقت لازم را رعایت نکند عکس این مطلب صدق می‌کند.
۵. استفاده از طرح‌های اصیل در گبه: اگر در بافت گبه‌های طرح‌دار، از طرح‌های اصیل که از ویژگی‌های قومی و فرهنگی و آداب و رسوم و وضعیت زندگی مردم است، الهام نگرفته باشد آن طرح غیر اصل بوده و گبه اصالت لازم را دارا نیست.
۶. شیرازه متصل در گبه بافی: شیرازه گبه بهتر است در حین بافت زده شود. شیرازه متصل که از دوام بیشتری نسبت به شیرازه منفصل برخوردار است، که در حین بافت زده می‌شود.
مواردی که در بافت گبه مرغوب باید رعایت شود:
۱. نمره نخ خامه با رج‌شمار نقشه تناسب داشته باشد.
۲. طرح‌های هندسی دارای تقارن باشد.
۳. نمره‌ی نخ چله و پودها (چه در گلیم‌بافی ابتدای کار چه در هر رج) باید با رج‌شمار تناسب داشته باشد.
۴. بافت گبه باید توسط یک بافنده تا آخر ادامه پیدا کند و اگر به هر علت چنین نشد، بافنده دیگر که ادامه‌ی بافت گبه را انجام می‌دهد، باید در سطح کار بافنده‌ی قبلی باشد و طرز گره زدن و کوبیدن پودها و زدن شیرازه‌های بافنده دوم همانند بافنده اول باشد.
۵. بعد از هر رج بافنده برای پودگذاری در هر رج به یک میزان پودگذاری انجام دهد یعنی اگر در هر رج بافت سه پود استفاده می‌شود تا آخر بافت باید در هر رج سه پود زده شود.
۶. سعی شود که پودها در هر رج یکسره و بدون پارگی زده شود زیرا باعث عیب درفشی در گبه می‌شود که خسارت زیادی به آن وارد می‌شود.
۷. در هر رج و هر قسمت از بافت گبه هنگام دفه زدن شدت کوبیدن باید به یک اندازه باشد. در غیر این صورت باعث رگه‌دار شدن گبه می‌شود.
۸. پس از هر رج بافت قبل از پود زدن باید عمل سرکشی ریشه‌ها انجام شود تا پشت گبه به صورت زمخت دیده نشود و برای اینکه هر گره در جای خود قرار گیرد از قشو یا اره استفاده شود.
۹. پس از هر رج بافت بعد از پود زدن پرزهای اضافی گبه برداشته شود.
۱۰. حتما برای گره زدن هر گره به روش ترکی از دو تار چله روی هاف و زیر هاف استفاده شود.
۱۱. میزان بافت هر اندازه باشد باید با طرح‌ها و نقشه‌هایی که بافنده طبق نقشه زده است مطابقت داشته باشد.
۱۲. هنگام پایین‌کشی حتما دقت شود تا به طور دقیق پایین‌کشی انجام شود که نیاز به حوصله و دقت دارد. بعد از پایین‌کشی چله‌ها تنظیم دقیق شود و هر چله در جای خود قرار گیرد و اندازه چله‌ها در عرض فندک تغییر نکند.
۱۳. هنگام پایین آوردن گبه باید پس از اتمام کار گبه، چله‌ها را شل کرد و با خط کش اندازه‌ای که برای ریشه در نظر داریم به همان اندازه باشد و بعد به صورت منظم و طبق استاندارد قیچی کنیم.
۱۴. بافنده باید هر رج از بافت گبه را طبق نقشه ببافد و دقت کند هیچ رج از بافت جا نیفتد و یا رجی اضافه بافته نشود و…
۱۵. گلیم بافی ابتدای کار پس از زنجیربافی باید سه تا پنج سانتی‌متر بافته شود یا در اصطلاح محلی شله بافی (گلیم بافی) ابتدای بافت زده شود.
بیشتر بخوانید:
از معایب گبه می‌توان موارد زیر را نام برد:
بالازدگی: بالازدگی یا به اصطلاح عامیانه دراز شدن و کشیده شدن به در طول که به علت نکوبیدن کافی در حین بافت و با تناسب نداشتن خامه و تار و پود در آن سبب این عیب می‌شود.
پایین زدگی: پایین زدگی یا به اصطلاح عامیانه کوتاه شدن طول گبه را گویند که به علت تناسب نداشتن خامه و تار و پود در آن سبب این عیب می‌شود.
به هم خوردگی: اگر در حین بافت گبه، پود زدن به خوبی انجام نشود و یا چند رج بافته نشود سبب می‌شود که دو گل که در طرح قرینه هستند به صورت مشابه و قرینه بافته نشود و طرح به خوبی از کار درنیاید.
پوکی: این عیب زمانی صورت می‌گیرد که بافنده از خامه و نخ چله با ضخامت زیاد، بافت را انجام دهد تا در مصرف مواد صرف جویی کند که این امر باعث به وجود آمدن پوکی و یا به اصطلاح توخالی بودن گبه می‌شود.
خلوتی بافی: یا در اصطلاح دیگر ساده بافی را گویند که در آن بافنده برای سهولت و یا عدم دقت و مهارت بعضی از قسمت‌های طرح گبه را طبق نقشه بر روی گبه پیاده نمی‌کند و آنها را حذف می‌کند.
پیچیدگی: در بافت باید بافنده دقت و مهارت داشته باشد و پس از هر رج بافت پودگذاری انجام شود و پودها باید خوب زده شود و توسط دفه خوابیده شود. اگر دفه زدن یکسان و اصولی نباشد پیچیدگی پدیدار می‌شود، طوری که باعث ناهماهنگی در چله‌ها می‌شود، به طوری که یک طرف عرض گبه بالا و طرف دیگر از عرض پایین است و لبه‌های گبه لوله می‌شود که بعد از اتمام بافت اصلاح آن امکان‌پذیر نیست.
یک چین چندپود: گاهی برای صرفه‌جویی در وقت و مصرف مواد، پس از بافت هر رج نسبت به استاندارد از پودهای زیادتری در هر رج گبه استفاده می‌شود که این کار باعث کاهش دوام و مرغوبیت گبه می‌شود. و هر چه پودها در هر رج گبه بیشتر باشد کیفیت و دوام گبه کمتر می‌شود.
ترنج داشتن: ترنج یا طرح وسط گبه که کلیه زوایای گبه در آن نقطه مساوی و یکسان است، به شرطی که نقشه گبه حالت لچک‌دار و ترنج‌دار باشد یا فقط ترنج‌دار باشد که اگر در هنگام بافت گبه کلیه جوانب بافت به طور یکسان و یکنواخت هماهنگ نباشد و ترنج در وسط بافت قرار نگیرد، مشکل ترنج‌دار شدن در گبه به وجود می‌آید.
جویدگی: بربره شدن که در فرش به علت عدم رعایت و دقت در قیچی کردن و یا اینکه تیز نبودن و سالم نبودن قیچی حاصل می‌شود.
دو رنگی: به علت عدم امکانات و یا خرید نکردن یکجا و کلی پشم و خامه و خرید جنس‌های متفاوت در چندین دفعه، موجب دورنگی گبه می‌شود. و نیز دو رنگی به علت عدم مرغوبیت و یکنواخت نبودن پشم که دارای خواص رنگ‌پذیری ثابت نبوده‌اند، و یا رنگرزی روی پشم‌ها به خوبی انجام نشده باشد ایجاد می‌شود.
ذرتی شدن یا ته خواب شدن: پرداخت و با قیچی کردن بیش از حد پرز گبه را ذرتی شدن و به خواب شدن می‌گویند که در اصطلاح به کم گوشت شدن هم معروف است.
بدرنگی: عیبی که به صورت خطوط باریک در سطح و پشت گبه و یا تیره‌تر که به طور کامل ناهماهنگ با سایر قسمت‌های متن و یا پشت گبه است که علت آن یک دست نبودن خامه و بدی رنگرزی است، بدین معنی که هنگام رنگرزی خامه، مغز آن خوب رنگ نگرفته است.
سره: اگر گبه‌ای را از قسمت طولی روی هم تا کنیم به صورتی که قسمت‌های عرضی روی هم نباشد مشکل سره دارد که به علت سفت بودن بیش از حد چله‌ها و عدم دقت و مهارت بافنده است.
شانه داشتن: اگر طول یک طرف گبه از طرف دیگر کوتاه‌تر و یا بلندتر باشد، این عیب را شانه‌دار بودن گبه می‌گویند.
شل شدن چله‌ها: اگر مدت زمان بافت گبه بیش از حد معمول طول بکشد بر اثر عوامل طبیعی مانند گرما و سرما و رطوبت چله‌ها به مرور زمان شل می‌شوند و از استحکام و دوام آنها کاسته می‌شود و ممکن است پوسیدگی در چله‌ها ایجاد شود و ضربه‌های دفه چله‌ها را پاره کند. اگر چله‌های پاره شده را گره بزنیم پس از شستشو گره‌ها، نمایان می‌شود که از معایب گبه محسوب می‌شود.
قواره یا اندازه گبه: گبه معمولا دارای اندازه‌های متفاوت می‌باشد از جمله اندازه‌های استاندارد گبه عبارتند از: گبه ذرع و چارک، گبه ذرع و نیم، گبه پرده‌ای، گبه پتویی، ۳×۲، ۵/۳×۵/۲، ۴×۳، ۶×۴ را نام برد که گبه پتویی ریزبافت‌ترین نوع گبه محسوب می‌شود. اگر در بافت گبه از اندازه‌های استاندارد استفاده نشود اصطلاح گبه را بدقواره می‌گویند. معمولا گبه‌هایی که اندازه آنها استاندارد باشند بیشتر مورد پسند مشتری واقع می‌شوند مگر در مواردی که مشتری بدون در نظر گرفتن استاندارد اندازه‌ای را پیشنهاد بدهد تا برایش ببافند.
کوبیدگی: اگر بافنده در قسمتی از بافت گبه تعداد لایه‌های پود را کم کند یا دفه را محکم‌تر از سایر قسمت‌های گبه بکوبد در این قسمت کوبیدگی بیشتر نسبت به بقیه قسمت‌های دیگر دیده می‌شود که این عیب را کوبیدگی می‌گویند.
کجی: این عیب ممکن است به علت کوبیدن بیش از حد گلیم بافی اول بافت باشد و با یکنواخت نبودن چله‌ها و یا انجام نادرست کارهای پایانی مانند پایین‌کشی و شور و غیره که باعث کاهش مرغوبیت و ارزش گبه می‌گردد.
کیستی: کیستی یا کیست داشتن عیبی است که به علت شل بودن یا شل کشیدن چله‌ها در یک طرف گبه نسبت به طرف دیگر به وجود می‌آید.
کف ساده: در صورتی که متن گبه از لحاظ طرح پر نباشد و تنها یک رنگ در آن استفاده شده باشد، در اصطلاح به این گبه کف ساده می‌گویند.
لوچه شدن: اگر یکی از گوشه‌های چهارگانه گبه نسبت به گوشه‌های دیگر آن تفاوت داشته باشد گبه لوچی دارد. این عیب در اثر شل شدن بیش از حد چله‌ها یا عدم دقت بافنده در زمان بریدن و جدا نمودن گبه از دار بوده و یا هنگام پایین آوردن گبه به وجود آمده است.
علاوه بر عیوبی که ذکر شد و علت ایجاد آن را باید از مرحله تهیه مواد و دار و ابزار و نحوه چله کشی و بافت و انتخاب نقشه جستجو کرد، ممکن است پس از اتمام مراحل فوق عیب‌هایی هم در مراحل بعدی کار روی گبه به وجود آید، از جمله در مرحله شستشوی گبه، دار کشی، خشک کردن گبه در آفتاب و استفاده از داروهای مختلف برای شستشو گبه و روگیری و پرداخت گبه ایجاد شود.
