هر آنچه در مورد چله کشی باید بدانید

مهمترین مرحله قبل از بافت هر گلیم و فرشی عملیات چله کشی آن می باشد که به روش های مختلفی صورت میگیرد. در واقع بدون داشتن یک چله بی عیب و نقص هرگز نمیتوان فرشی با کیفیت و با ظاهری مناسب تولید کرد. در این مقاله سعی داریم شما را با انواع روشهای چله کشی ، ابزار و وسایل لازم جهت انجام آن و نکات مهمی که باید رعایت کنید آشنا سازیم.

مواد اولیه و وسایل مورد نیاز برای کار چله کشی
درست مانند بافت فرش که نیاز به ابزار خاص این کار است ، برای انجام عملیات چله کشی نیز به وسایل خاصی نیاز میباشد مانند دار قالیبافی ، دفه و دفتین ، نقشه قالی ، نخ چله ، آچار ، تسمه چوبی ، سیخ پود کشی ، متر ، مداد سیاه یا ماژیک معمولی ، میخ و چکش. اکثر این ابزار همان ابزارهایی اند که در بافت فرش نیز به کار میروند و کاربردشان یکسان میباشد ، در ادامه به توضیح مختصری در رابطه با تعدادی از این وسایل میپردازیم :

دار قالی
دار قالی در واقع یک چهارچوب فلزی و یا چوبی میباشد که قالی و فرش بر روی آن بافته میشود. دارهای قالی در انواع و سایزهای مختلفی وجود دارند که متناسب با نقشه ی مورد نظر انتخاب میشوند. رایج ترین دارهای قالی عبارتند از دار افقی و دار عمودی.

نقشه فرش
نقشه فرش درواقع نمای قالیست که قالیباف با خواندن آن میتواند طرح مورد نظر را پیاده نماید. در چله کشی نیز تعداد تارهای چله با توجه به نقشه فرش تعیین میشود ، بنابراین یک چله کش حرفه ای باید بر خواندن نقشه های فرش نیز تسلط کافی را داشته باشد.

نخ چله
نخ چله نخی است که با استفاده از آن عملیات چله کشی انجام میشود ، این نخ ها معمولا از جنس پنبه ای ، ابریشمی و یا پشمی هستند که با توجه به نقشه و رجشمار قالی تهیه و استفاده میشوند.

مشخصات و ویژگیهای انواع نخ چله

نخ چله با جنس پشمی
استفاده از نخ های چله با جنس پشمی امروزه خیلی مورد استقبال نیست و بیشتر در گذشته به کار میرفته دلایل استفاده ی بیشتر آن در گذشته را نیز میتوان عواملی چون در دسترس تر بودن نسبت به سایر مواد اولیه ، دوام و استحکام و همچنین گرمازایی آن دانست.

نخ چله با جنس پنبه ای
نخ های پنبه ای را از الیاف غوزک پنبه تهیه میکنند ، این نخ های تولیدی متناسب با نوع کاربردشان با مشخصات خاصی تولید میشوند. نخ های پنبه ای که بعنوان نخ چله مورد استفاده قرار میگیرند معمولا با نمره های ۱۰ ، ۲۰ ، ۳۲ و ۴۰ تهیه میشوند و متناسب با نوع بافت یعنی ریزبافت و یا درشت بافت بودن فرش بصورت یک لا و چند لا مورد استفاده قرار میگیرند.

نخ چله با جنس ابریشمی

نخ های ابریشمی از پیله کرم ابریشم و توسط کارخانجات ابریشم کشی تهیه و تولید میشوند ، از آنجاییکه این نخ ها ظرافت و لطافت زیادی دارند به طور معمول در چله کشی قالیهای ظریف و ریز بافت مورد استفاده قرار میگیرند. لازم به ذکر است این نخ های ابریشمی علاوه بر ظرافتی که دارند از استحکام بسیار بالایی نیز برخوردار هستند.

همانطور که گفتیم سایر ابزار مورد استفاده در چله کشی کاربردهای مشخصی دارند که در گذشته و مقالات مربوط به بافت شرح داده شده اند.
همانطور که گفتیم مهمترین مرحله قبل از بافت هر گلیم و فرشی عملیات چله کشی آن می باشد ، این عملیات معمولا به یکی از روشهای ترکی و یا فارسی انجام میشود که در ادامه به توضیح هر کدام میپردازیم :

چله کشی به روش ترکی

قبل از هرچیز باید یادآور شویم که در عملیات چله کشی به روش ترکی به دو نفر نیاز است تا چله کشی با دقت لازم و با کیفیت انجام شود. این چله کشی مستقیماً روی دار قالی کشیده می شود. در این روش در ابتدا دو نخ زه را موازی عرض دار به راست رو ها میبندند ، باید دقت کرد که طول زهوارها بلندتر از عرض دار باشد تا عمل گره زدن آنها به راست روها آسان تر شود. با توجه به اینکه تعداد شیرازه ها فرد یا زوج باشد ، نخ چله را از رو یا زیر زهوارها رد می کنند ، در مرحله بعدی نخ چله را که از قبل به شکل گلوله جمع میکنند توسط یکی از نفرات از رو یا زیر رد شده و به دست نفر دوم داده میشود تا او نیز بعد از رد کردن نخ چله از محل علامت گذاری شده آن را به دست نفر اول بدهد ، این عملیات آن قدر تکرار میشود تا چله در تمام دار بصورت مساوی و یکنواخت کشیده شود ، لازم به ذکر است که یکی از نکات مهم در عملیات چله کشی وجود کشش یکسان در تمام طول آن میباشد.

اگر چله کشی به درستی انجام شده باشد در نهایت چله ها در فاصله بین زهوارها حالت ضربدری یا زیگزاگی پیدا خواهند کرد. قدم بعدی در این عملیات رد کردن چوب مهار به جای نخ اول است ، در نهایت نیز گلیم بافی و زنجیره بافی انجام میشود و در ادامه نیز به جای نخ زه بالایی چوب هاف را قرار میدهند.

چله کشی به روش فارسی
بر خلاف چله کشی به روش ترکی که مستقیما روی دار انجام می شود ، در چله کشی به روش فارسی چله در ابتدا روی زمین آماده و تهیه شده و سپس روی دار قالی انتقال داده می شود ، قاعدتا این روش در مناطقی که فرش ها بصورت فارسی باف تهیه میشوند بیشتر کاربرد دارد. برای انجام این چله کشی در اولین قدم نخ چله را یک متر اضافه تر از آنچه بطور معمول محاسبه میکنند در نظر میگیرند ، سپس از سه میله فلزی به قطر ۱٫۵ سانت و طول ۱ متر استفاده مینمایند ، این سه میله را به ترتیب و با فاصله ی یک متر و سه متر از هم در زمین جایگذاری میکنند ، نکته مهم این است که برای سهولت انجام چله کشی میله دوم نباید در امتداد میله اول و سوم باشد ، بعد از استوار کردن میله ها نخ چله را دور میله اول گره می زنند و از زیر میله دوم رد میکنند ، نخ را به گونه ای میگردانند که میله سوم را دور بزند و در برگشت از روی میله دوم و زیر میله اول عبور کند ، اگر این چله کشی به درستی انجام شود نخهای بین میله اول و دوم به صورت ضربدری شکل میشوند.

درست مانند روش ترکی این عملیات نیز تا آنجا ادامه دارد که کل تار چله با کشش یکنواخت کشیده شود. بعد از اتمام این کار چله تهیه شده را با احتیاط  و دقت زیادی روی دار قالی انتقال میدهند. پس از چک کردن انتقال صحیح و یکنواخت پخش شدن چله بر روی دار ، به وسیله ابزاری به نام گاوه و یا پیچ مربوطه چله را سفت می نمایند.

مقایسه چله کشی به روش ترکی و روش فارسی
از ویژگی های مثبت چله کشی به روش ترکی میتوان به آسانتر بودن ، پایین کشی و تسلط بیشتر بافندگان در کار اشاره نمود ، همچنین میتوان گفت نظم و تمیزی بافت نیز در این روش بیشتر است اما این روش معایبی نیز دارد که مهمترین آنها نبودن کوجی و زدن تسمه در کناره فرش است که میتواند منجر به کج شدن قالی و جدا شدن شیرازه شود ، این مشکل علاوه بر کم کردن کیفیت کار سبب پایین آمدن دوام فرش نیز خواهد شد.

ویژگیهای مثبت چله کشی به روش فارسی نسبت به روش ترکی را میتوان کج نشدن قالی به علت وجود کوجی ، ثابت بودن تنظیم چله در زیردار و سردار ، امکان بافت قالی با طول زیاد و امکان بافت گلیم بافی به حالت کرباس دانست. قاعدتا این روش نیز ایراداتی داذد که مهمترینشان تسلط کمتر بافنده روی کار ، دشوار بودن پایین کشی قالی و احتمال پارگی قالی بر اثر دوخت زدن در موقع پایین کشی میباشد.

چله کشی به روش تلفیقی
برای بهبود بیشتر روند کار برای بافندگان ، یک روش چله کشی به نام چله کشی تلفیقی ابداع شد که میتوان گفت تمامی محسنات هر دو روش چله کشی ترکی و فارسی را دارد و میتواند تا حد زیادی کار بافت را آسان نماید.
در روش چله کشی تلفیقی بخش هایی از هردو روش ترکی و فارسی ادغام شده تا شرایط راحت تری برای بافنده ایجاد شود. در این روش از دار ترکی استفاده می کنند اما چله را به روش فارسی و با کمی تفاوت بر روی زمین تهیه مینمایند ، به این صورت که به جای میله ی اول و سوم ، از لوله هایی فلزی با عرضی هم اندازه ی عرض چله و به قطر ۲ سانت استفاده میشود ، باقی عملیات مانند چله کشی فارسی انجام میشود و در نهایت نیز چله به روی دار ترکی انتقال داده میشود.

پایین کشی فرش و چله

پایین کشی فرش نیز از وظایف چله کش است و بهتر است این کار را به یک متخصص واگذار نمایید. پایین کشیدن فرش در واقع زمانی انجام میشود که ارتفاع فرش بافته شده به حدی رسیده باشد که مانع ادامه بافت شود و کار را سخت نماید.

نکات مهم در هنگام عملیات چله کشی

در ابتدا و قبل از انجام چله کشی باید دار قالی را با دقت بررسی کرد تا از سالم بودن آن اطمینان حاصل نمود ، از مهمترین نکاتی که در خصوص دار قالی باید در نظر داشت دقت در عدم هرگونه عیب و برآمدگی زائد ، موازی بودن سردار و زیردار و عمود بودنشان بر راست روها میباشد.
یکی از نکات مهم در عمل چله کشی متقارن بودن آن و در وسط قرار گرفتن چله میباشد چراکه در غیر این صورت سنگینی چله ها به یک سمت منتقل میشود و کار خراب خواهد شد.
نکته مهم دیگر در خصوص چله کشی یکنواخت و مساوی بودن کشش نخ های تار در تمام عرض دار است ، بهترین راهکار برای رسیدن به این مساله انجام عملیات چله کشی در یک زمان و بدون وقفه میباشد.
دقت کنید اگر قصد بافت گلیم را دارید بهتر است عمل چله کشی را با کشش زیاد انجام ندهید ، کشش چله ها برای بافت گلیم باید متوسط باشد.
نخ چله را حتما با دقت و متناسب با ظرافت و درشتی طرح تهیه نمایید.