آشنایی با مشخصات فرش نایین 

تاریخچه پیدایش فرش نایین
بین سالهای ۱۲۹۶ تا ۱۳۰۷ شخصی به نام میرزا جلال خان پیرزاده برای حمایت از دانش آموزانی که پس از اتمام تحصیل به علت نبود بازار اشتغال کافی قادر به تامین معاش زندگانی خود و خانواده شان نبودند ، با هزینه خود کلاس های قالی بافی را دایر نمود و در این راستا از استادان قالی بافی نایینی به نامهای میرزا حسن و میرزا جواد سجادی بهره گرفت و به مدت دو سال در اولین کارگاه قالی بافی نایین به افرادی که ذوقی به این کار داشتند ، حرفه بافت فرش نایین را آموخت تا بتوانند با استفاده از این حرفه درآمدی داشته باشند.

کمی بعد مرحوم حاج ملا قاسم صادقی نیز کارگاه قالی بافی دیگری را در محله چهل دختران نایین دایر نمود ، در این کارگاه افرادی چون برادران حبیبیان با الهام از طبیعت کویر و فرهنگ غنی منطقه و همچنین با الهام از طرحهای دوران صفوی دست به تولید قالیهایی با طرح های جدید و بی نظیر زدند بطوریکه مورد استقبال همگان قرار گرفت. از آنجایی که سطح درآمد حاصله از صنعت قالی بافی در این مناطق رشد قابل توجهی داشت ، طولی نکشید که این هنر از رونق چشمگیری برخوردار گردید.

مردم نایین که به تهیه عباهای بسیار ظریف بافته شده از پشم شتر شهرت داشتند ، بعد از رونق پیدا کردن قالی بافی در نایین ، از آنجا که افراد به ریسیدن کلافهای ظریف برای تهیه پارچه های نازک و ریز عادت داشتند ، چله های قالیچه را به گونه ای قرار دادند که در هر اینچ ۲۲۲۲ گره به دست بیاید و به این ترتیب قالیچه هایی تهیه شد که از لحاظ ریز بافتی تا آن زمان در ایران نظیر نداشت از طرفی ورود و تجارت فرش نایین در تهران از سال ۱۳۱۸هجری ، در پیشبرد هنر فرشبافی این منطقه بسیار مؤثر واقع شد و باعث گردید تا قالی نایین هر چه بیشتر معرفی شود و طرفداران بیش تری نیز پیدا کند.

این پیشرفت در نایین به گونه ای بوده که امروزه جزء لاینفک زندگی مردم شده بطوریکه تقریباً در تمامی منازل حداقل یک دار قالیبافی برپاست و عموما همه اعضای یک خانه دستی در این هنر با ارزش دارند.

آشنایی با ساختار فرش نایین
همانطور که گفتیم یکی از مهم ترین ویژگیهای فرش نایین کیفیت بالا و ظرافت بافت آن است و همین امر سبب معروف شدن این کالای باارزش هنری در بازارهای جهانی شده است. پشم و کرکی که در بافت این فرش ها استفاده میشود نو و خالص بوده و حتی میتوان گفت از حد استاندارد پشمهای ایرانی نیز بالاتر میباشد. به نوعی میتوان گفت ، فرش نائین از زمینه های نادر کاربرد پشمهای ظریف غیرایرانی محسوب میشود. ساختار فرش نائین نیز به گونه ایست که دارای دو پود میباشد. این فرش ها از نظر بافت بسیار دقیق اند؛ بطوریکه نقایص بافت مانند کجی ، سره ، نزدن پود ، دو دست شدن ، چند رنگی ، و غلط بافی در آنها بسیار کم دیده میشود.

فرشهای نائین با گره سنه بافته می شوند و تعداد آنها از سیصد هزار تا یک میلیون گره در هر متر مربع تغییر می کند. در نایین ، برخلاف فرش هایی که بعنوان فرش تزیینی بافته میشوند و عموما ظرافت خاصی دارند ، فرشهایی که برای مصرف خود خانواده ها به کار میرود دارای ساختاری محکم و پرزهایی بلند میباشد تا دوام بیشتری داشته باشند.

دار قالیبافی درنایین
دارها در صنعت فرش نایین در گذشته عموماً چوبی بوده در حالیکه امروزه از دارهای فلزی بیشتر استفاده میشود. روش نصب دار و شیوه ی چله کشی و همچنین پایین کشی فرش در منطقه نایین بسیار مشابه مراکزیست چون اصفهان و کاشان و قاعدتا در نایین نیز افرادی خاص که درانجام این کارها مهارت و تجربه دارند این عملیات را انجام میدهند. از نظر عملیات پرداخت ، یک پرداخت اولیه ضمن بافت صورت می گیرد و یک پرداخت نهایی نیز پس از اتمام کار بافت ، همچنین گفتنی است که پرداخت فرش هایی بالاتر از ۱۶۰ جفت (گره) با دست انجام می شود.

رنگبندی فرش نایین
یکی از مشخصه های هویتی فرش نایین ، رنگ آمیزی آن است در تهیه این فرش ها عموماً از رنگ های طبیعی و گیاهی که به دست رنگرزان ماهر نائینی حاصل می شود بهره میگیرند. نوع رنگ آمیزی فرش نایین به گونه ایست که کاملا از فرش های سایر نقاط ایران قابل تفکیک اند ، رنگ های زیبا و آرامش بخش و رؤیا گونه ی فرش نائین از ویژگیهای بارز آنهاست. عمده رنگ آمیزی فرش های نائین روشن و مات است که همراه با نقوشی متراکم و پر از پیچش های سنتی نیز میباشد.

 بیشتر بخوانید:

 آشنایی با طرح و نقش فرش افشان

 درباره طرح و نقش فرش شاه عباسی بیشتر بدانید

رنگرزی فرش نایین
همانطور که در بالا هم اشاره شد یکی از خصوصیات ویژه فرش نایین استفاده از رنگ های طبیعی و سنتی و همچنین نوع رنگ آمیزی آنهاست. شیوه ی رنگرزی نایین اختلاف زیادی با سایر مراکز قالیبافی ندارد البته لازم به ذکر است با وجود استفاده از رنگ های شیمیایی در نایین همچنان کاربرد رنگ های طبیعی غالب است. بطور کلی در فرش نایین از ۱۱رنگ اصلی و ۴ رنگ فرعی استفاده میشود.

رنگ های اصلی عبارتند از :
کرم یا نخودی ، خاکی باز ، خاکی سیر ، قهوه ایی ، عنابی ، نیلی (سرمه ایی) ، لاجوردی ، آبی سیر ، آبی باز (آسمانی) ، لاکی ، فیلی – موشی

رنگ های فرعی نیز عبارتند از :
یشمی ، ماشی ، سبز ، مسی – صورتی

نحوه کاربرد رنگها در ترکیب رنگی فرش نائین
تنوع به کارگیری رنگ ها در نایین بسیار زیاد است اما بطور کلی میتوان گفت از رنگ بژ یا همان خاکی سیر عمدتاً در بندها و نقوش بهره میبرند ، رنگ بژ روشن نیز بیش تر در حاشیه و بندها دیده میشود. برای زمینه قالی اکثرا از رنگ کرم یا نخودی استفاده میشود ، گاهی بندها آبی روشن میباشد در حالیکه نقوش آبی سیراست. ترکیب دیگری که میتوان دید سرمه ای بودن نقوش و زمینه قالی همراه با بندها و زمینه ای قهوه ای میباشد.

چگونگی توزیع جعرافیایی فرش نایین
در حال حاضر در بخشها و دهات حومه ی شهر نائین از جمله تودشک فرشهای بسیار مرغوبی بافته می شود بطوریکه  دربرخی دیگر از بخشهای استان اصفهان مانند اردستان و بیابانک و حتی مناطقی دورتر مانند طبس و قزوین فرشهایی با متابعت از طرح و تکنیک بافت نائین تولید و عرضه مینمایند. لازم به ذکر است که در منطقه تودشک صنعت رنگرزی نیز رواج دارد. هرچه از سمت «خور» به سوی طبس و کاشمر و سبزوار برویم به نوعی رفته رفته از کیفیت فرش ها کاسته می شود. در روستاهای اطراف نائین در مسیر شهر نطنز ، مانند جشوقان چو ، رحیم آباد ، ورزنه ، حزن آباد ، اوشن بادافشان ، میلاجرد ، کوشکویه سگزی و مزرعه شور ، عموماً صنعت قالیبافی رواج دارد.

انواع طرحهای پرکاربرد و رایج در فرش نایین
میتوان گفت اصلی ترین طرح هایی که در فرش نائین به کار برده میشود ، طرح های شناخته شده و بی نظیر شاه عباسی ، لچک ترنج با استفاده از ترکیبات اسلیمی ، ختایی و به طور کلی نقوشی است که با سنتی ترین طرح های ایرانی در ارتباط است. بخش عمده ای از هویت خاص فرش نایین به طرح های سنتی آن همراه با رنگ آمیزی های خاص برمیگردد.

از نقش و طرح های خاص در فرش نایین میتوان به نقش گنبد (سقفی) ، حاج خانمی ، درختی ، قابی ، محرابی ، محرمات ، افشان ، لچک ترنج و کتیبه یی و تاریخی اشاره کرد. تولید کنندگان فرش نایین در چند سال اخیر تولید و تهیه ی فرش های کناره ، دایره ، شش گوش و هشت گوش را نیز آغاز نمودند تا محصولات متنوع تری به بازار ارائه کنند. نکته قابل توجه این است که در همه این طرح ها ظرافت و پرکاری قلم طراحان نائینی ، روح و هویت خاص فرش های نائین را حفظ کرده است.

یکی دیگر از مشخصات اساسی نقوش فرش نائین عدم تمایل و توجه به شمایلگری میباشد. یکی از عللی که در بافت فرش های نایین چهره نگاری را نمیبینیم ، نیاز شمایلگری به تنوع رنگی بسیار بالا میباشد در حالیکه ترکیب رنگ قالی نایین از محدودیت خاصی برخوردار است.

وضعیت فعلی فرش نایین
امروزه در سراسر ایران و در مناطق بسیاری فرش هایی به سبک نائین تولید و توزیع می شود. امروزه تولید کنندگان نائینی برای استفاده از نیروهای کار ارزان قیمت اقدام به اموزش افراد در سایر نقاط کشور کردند به همین دلیل در حال حاضر خیلی از مناطق در حال تولید فرش با شیوه قالیبافی نائینی میباشند. خوشبختانه بازار فروش فرش نائین در ایران از جایگاه خوبی برخوردار است و حتی میتوان گفت در رده های اول قرار دارد هرچند که تولید انبوه فرش به سبک نائین در ایران سبب شده میزان عرضه این کالا بیش از میزان تقاضا باشد.