مرحله کنترل کیفیت فرش تکمیل شده

فرش ماشینی بلافاصله پس از بافته شدن و خروج از ماشین بافندگی،توسط رفوگران ماهر مورد بازرسی و کنترل قرار می گیرد و تا حد ممکن عیوب آن برطرف می شود. با این وجود، یک مرحله کنترل کیفیت نهایی پس از عملیات آهار و تکمیل فرش ماشینی ضروری به نظر می رسد.

دو دلیل برای این امر وجود دارد: اولاً عیوبی هستند که احتمالاً رفوگر نتوانسته در مرحله قبل از تکمیل آنها ر  یافته و رفع نماید. چنین عیوبی پس از تکمیل فرش (به دلیل عبور فرش از مراحل پشت پاک کنی و تمیز کردن)خود را نمایان می سازند.ضمناً در برخی مواقع، عیوب فرش آن قدر کوچک هستند که رفوگر نمی تواند به دلیل پرزآلود و یا ناهموار بودن سطح فرش خام،به راحتی آنها را در مرحله قبل از تکمیل پیدا کند. این موارد به ویژه در آن دسته از فرش های زیر که دارای نخ خاب مرده شناور هستند،بیشتر به چشم می خورد. ثانیاً ممکن است در مرحله آهار و تکمیل، عیوب جدیدی در فرش به وجود آمده باشد که ناشی از عملکرد نامناسب آن مراحل باشد.بنابراین انجام عملیات کنترل کیفیت، رفوگری و رفع عیب پس از مرحله آهار و تکمیل ، ضروری است.

بنا به دلایل فوق، کارگان بخش کنترل نهایی ، با دقت تمام فرش های آهار و تکمیل شده را بازبینی و کنترل می کنند. به این منظور ، هریک از فرش های آهار شده بر روی میز و یا زمین پهن شده و فرد متخصص با مشاهده چشمی و گاه با لمس کردن و دست کشیدن بر روی سطح فرش تلاش می کند تا حتی کوچک ترین عیوب احتمالی را یافته و برطرف نماید. پس از مشاهده روی فرش، آن را برگردانده، پشت فرش را نیز به دقت بررسی می کند. به جهت حساسیت بالای این بخش، نور کافی برای قسمت کنترل نهایی فرش در نظر گرفته می شود تا کنترل کنندگان بتوانند به راحتی عیوب احتمالی را بیابند.

توصیه می شود تا در مرحله کنترل کیفیت نهایی، فرش ها تک به تک بازبینی شوند. در برخی کارخانجات،فرش های آهار شده یکی یکی روی هم باز شده و بازبینی می شوند. این چنین اقدامی سبب می شود تا سطح خاب هر فرش، توسط آهار پشت فرش بعدی آلوده و کثیف شود و در نتیجه، ظاهر زیبای فرشی که در قسمت تکمیل تراش خورده و تمیز شده است، نازیبا گردد.


نکته دیگر این که، چنان چه در قسمتی از فرش تکمیل شده نبافت مشاهده شود، رفوگر علاوه بر بافتن و ترمیم آن نقاط، کمی آهار آماده را به کمک قلم مو از پشت فرش به نخهای خاب رفو شده می زند تا ریشه های تازه بافته شده، کاملاً به برزنت فرش چسبیده و محل ترمیم شده ازنظر ظاهری مشابه بقیه قسمت های پشت فرش شود. در چنین حالتی،قیچی کردن نخ های خاب اضافه بر روی فرش، مهارت فوق العاده ای می طلبد. چون بعد از این مرحله عملیات تراش دیگری در کار نیست و سطح نخ های خاب بافته شده ، می بایست کاملاً هم سطح بقیه قسمت های روی فرش باشد.

یکی از مواردی که در کنترل نهایی فرش ماشینی اهمیت فراوان دارد، کنترل وزن فرش آهار شده می باشد. این نوع از بازرسی در درجه اول جهت کنترل میزان تراش (شیرینگ)انجام شده بر روی هر تخته فرش صورت می گیرد. به طور طبیعی ، فرش هایی که پس از بافت، سطح صافی دارند نیاز به تراش سنگینی ندارند. تراش سنگین سبب کاهش ارتفاء خاب فرش شده نه تنها بخشی از نخ های خاب را ضایعات می کند، بلکه میزان رغبت مشتری به خرید آن فرش کم می کند. علاوه بر آن، با اندازه گیری وزن فرش آهار شده،می توان به میزان آهار زده شده به هر فرش و یا مقدار نخ خاب مرده ای که از فرش های زیر جدا شده است، پی برد.

بررسی ابعاد فرش آهار شده از نظر طول، عرض و گونیا بودن گوشه ها، از جمله دیگر مواردی است که در قسمت کنترل کیفیت نهایی فرش تکمیل شده انجام می گیرد. این اقدام، جهت ارزیابی میزان جمع شدگی فرش در آهار و نیز به جود نیامدن عیب سرکجی فرش (عیب سرطاقه) حین عملیات آهار  و تکمیل صورت می گیرد.

علاوه بر کنترل های فوق،بررسی کیفیت ریشه و زیگزاگ فرش های تکمیل شده از دیگر مواردی است که متخصص کنترل نهایی موظف به انجام آن می باشد.

مرحله درجه بندی فرش

پس از کنترل کیفیت نهایی، نوبت به درجه بندی فرش می رسد. این مرحله، از اهمیت خاصی برخوردار است به گونه ای که ماهرترین و مجرب ترین کارگران به ویژه رفوگران، به این قسمت اختصاص می یابند. در این مرحله،کارگران متبحر با بازرسی دقیق و بازبینی نهایی هر تخته فرش، درجه کیفی آن را مشخص می کنند.

به طور طبیعی فرش هایی که هیچ نوع عیبی ندارند،به عنوان «فرش درجه یک» شناخته می شوند. این فرش ها از بقیه فرش های تولیدی جدا شده، برچسب «درجه یک» به پشت آنها چسبانده می شود.

ویژگی های فرش درجه یک را می توان به صورت خلاصه به شکل زیر بیان نمود:

 - تکرار سیلندر یا تکرار نقشه نداشته باشد.

 - شکشستگی نقشه در فرش مشاهده نشود.

 - پارگی چله در فرش وجود نداشته باشد.

 - پارگی نخ پود نداشته باشد.

 - خط عرضی در اثر دوپودی در پشت فرش مشاهده نشود.

 - نبافت (اصطلاحاً کرمویی) در پشت فرش مشاهده نشود.

 - اشتباه نقشه (طراحی)در فرش مشاهده نشود.

 - تراش نایکنواخت و زبری سطح در روی فرش وجود نداشته باشد.

 - خاب کندگی در روی فرش مشاهده نشود.

 - ریش ریش شدگی نخ های خاب ناشی از کندی تیغ برش وجود نداشته باشد.

 - فرش دارای ویژگی و سوراخ نباشد.

 - خاب شکستگی یا پله پله شدن ارتفاع در روی سطح فرش وجود نداشته باشد.

 - هیچ گونه خط عرضی و یا طولی در پشت و یا روی فرش مشاهده نشود.

 - دو رنگی به ویژه در قسمت های ساده باف (کف ساده)، مشاهده نشود.

 - ارتفاع خاب از حد استاندارد کمت نباشد.

 - ارتفاع خاب در تمام قسمت های فرش یکسان باشد.

 - سوختگی خاب در سطح فرش مشاهده نشود.

 - رفوگری های کوچک قابل تشخیص نباشد.

 - حداکثر اختلاف طولی و عرضی فرش بیش از یک درصد نباشد.

 - رو زدگی آهار مشاهده نشود.

 - سوختگی آهار و یا تغییر رنگ آهار در پشت فرش مشاهده نشود.

 - فرش دارای عیب سرطاقه (سرکجی) نباشد.

 - زیگزاگ فرش مناسب و یکنواخت باشد.

 - ریشه فرش مناسب باشد.

 - آهار پشت فرش ریزش نداشته باشد.

بدیهی است چنان چه یک یا چند عیب از عیوب فوق در فرش مشاهده شود، فرش ، درجه یک نبوده و بسته به نوع، تعداد و میزان عیوب مشاهده شده، فرش ها به درجه ۵/۱، ۲، ۳،۴ و یا ۵ درجه بندی خواهند شد.به جز فرش درجه یک که فاقد هرگونه عیبی است،سایر درجات فرش ماشینی استاندارد خاصی ندارد. معمولاً هر کارخانه تولید فرش ماشینی،نظام درجه بندی خاص خود را دارد که تابعی از معیارهای داخلی آن کارخانه می باشد. با این وجود جداول ۴-۱ ،۴-۲ و ۴-۳ به ترتیب، مجموعه ای از معیارهای فرش درجه ۵/۱، ۲ و ۳ را به عنوان نمونه هایی از ظام درجه بندی فرش نشان می دهند.

لازم به ذکر است که در ماشین های بافندگی مدرن امروزی، انواع سیستم های کنترلی به گونه ای دقیق برر وی ماشین تعبیه شده اند که پیش از به وجود آمدن اکثر عیوب فوق،ماشین بافندگی متوقف شده، هشدار های لازم برای رفع عیب به بافنده ماشین داده می شود. بنابراین کیفیت فرش های بافته شده بر روی ماشین های مدرن امروزی بسیار بالاتر از فرش های بافت ماشین های ماکویی قدیمی است در نتیجه فرش های امروزی، به ندرت درجه دار می شوند.

 معیارهای فرش ماشینی درجه یک و نیم (1/5)

تراش، نایکنواخت ولی کم باشد (به راحتی احساس نشود)  - سطح فرش پله پله نباشد

حداکثر تا سه ردیف ساده بافت سیلندری داشته باشد    - در فرش، نبافت مشاهده نشود

اختلاف پارتی رنگ ها وجود داشته، ولی کم باشد  - بزرگ ترین طول ناحیه رفو بیش از ۹ سانتی متر نباشد

فرورفتگی خاب در سطح فرش کم باشد (حداکثر ۲۰%)                   - سوختگی یا دو رنگی آهار پشت فرش کم (کمتر از یک سوم مساحت فرش)باشد

فرش وصله نداشته باشد فرش خاب سوختگی نداشته باشد

فرش عیب سرطاقه (سرکجی) واضحی نداشته باشد     - فرش چله پارگی نداشته باشد

فرش پارگی یا سوراخ نداشته باشد     - پشت فرش زیر در پشت پاک کنی خوب پاک نشده باشد

اختلاف ارتفاع خاب از مقدار استاندارد، حداکثر ۲۰% باشد  - ریشه و زیگزاگ بدون عیب باشد

حداکثر تا سه ردیف اشتباه طراحی داشته باشد  - فرش دارای کمی کثیفی باشد

حداکثر اختلاف طولی فرش ۳+ و یا ۳- درصد باشد  - روزدگی آهار نداشته باشد

حداکثر اختلاف عرض فرش ۵/۱ + و یا ۵/۱- درصد باشد  - شکستگی خاب نداشته باشد
 

معیارهای فرش ماشینی درجه دو (۲)

 - حداکثر ۱۵ سانتی متر رفو داشته باشد  - در فرش سایه روشن شدیدی مشاهده شود

 - سطح فرش کمی خاب کندگی داشته باشد  - حداکثر نصف پشت فرش آهار سوختگی یا دو رنگی داشته باشد

 - فرش دارای پارگی و سوراخ نباشد      - لکه بزرگ روغنی در روی فرش مشاهده شود

 - حداکثر نقشه شکستگی به اندازه ۴ تا ۸ پود باشد  - فرو رفتگی خاب وجود داشته باشد اما کم باشد

 - حداکثر پارگی چله ۵۰ سانتی متر  - سوراخ شدن فرش به علت گیر کردن روی غلتک سوزنی

 - سوختگی دو سوم روی فرش  - حداکثر اختلاف ارتفاع خاب فرش ۵۰% باشد

 - فرش وصله نداشته باشد  - پاک نشدن پشت فرش به مقدار زیاد در پشت پاک کنی

 - حداکثر اختلاف طولی فرش ۳+ و یا ۳- درصد باشد  - اختلاف رنگ یا دو رنگی نسبتاً زیاد

 - حداکثر اختلاف عرض فرش ۳+ و۳- درصد باشد     - روزدگی آهار به مقدار کم

 - فرش دارای تاب خوردگی و سرکجی باشد  - نامناسب بودن ریشه و زیگزاگ

 - خط عرضی ناشی از کلفت بودن بیش از حد جوت  - تراش نایکنواخت و زبری سطح فرش

 - کندی تیغ در حداقل نصف فرش  - اگر دو عیب در حد درجه ۵/۱ باشد
  

معیارهای فرش ماشینی درجه سه (۳)

 - وجود وصله کوچک در فرش  - فرورفتگی خیلی بزرگ در خاب فرش

 - کجی سرطاقه به مقدار زیاد          - اختلاف طولی فرش بیش از ۳+ و یا ۳- درصد

 - نایکنواختی ارتفاع خاب به مقدار ۵۰%  - اختلاف عرض فرش بیش از ۳+ و یا ۳- درصد

 - اشتباه نخ کشی در بیش از ۶ ردیف  - سوختگی آهار و تغییر رنگ در بیش از نصف فرش

 - بیش از ۵ سانتی متر تکرار نقشه  - بیش از ۱۵ سانتی متر رفو داشته باشد

 - شکستگی نقشه بیش از ۸ پود  - خاب سوختگی بیش از نصف فرش

 - اختلاف شدید پارتی رنگی (دو رنگی)  - فرش، پارگی و سوراخ نداشته باشد

 - اختلاف قطرهای فرش نسبت به هم بیش از ۱۵ سانتی متر  - اگر بیش از ۲ عیب درجه ۲ وجود داشته باشد

 

پس از درجه بندی هر یک از فرش ها، «برچسب» یا «اتیکت»[۱] شامل مشخصات فنی فرش و لوگو یا برند شرکت تولیدی به یکی از گوشه های فرش چسبانده می شود. اتیکت که حکم شناسنامه فرش را داشته و معمولاً از جنس پارچه می باشد، به وسیله چسب مایه به پشت فرش چسبانده می شود. اتیکت های جدید نیز وجود دارند که پشت آنها دارای یک لایه نازک چسب حرارتی می باشد. با قرار دادن اتیکت بر پشت فرش و کشیدن اتوی داغ بر روی آن، اتیکت به محکمی به پشت فرش می چسبد و به راحتی از آن جدا نخواهد شد.

اتیکت ها معمولاً به شکل مثلث قائم الزاویه و یا مستطیل بوده، به ابعاد و اندازه های مختلف و متنوع تهیه می شوند. معمولاً اندازه هر ضلع اتیکت بین ۱۵ تا ۲۵ سانتی متر متغیر است. تعدادی از مهم ترین مشخصات فنی فرش شامل درجه فرش، تراکم طولی، تراکم عرضی (شانه)، تراکم گره در متر مربع، جنس نخ های تار (چله)،پود و خاب، ابعاد فرش (طول و عرض)، ارتفاع خاب، نام نقشه، تعداد رنگ، رنگ زمینه،نام یا کد فرد تایید کننده در بخش کنترل کیفیت نهایی،برخی علایم و دستور العمل های شستشو و نگهداری فرش، بارکد، لوگوی گواهینامه ها و استاندارد های اخذ شده توسط شرکت،آدرس وب سایت شرکت و … بر روی اتیکت درج می شود. اتیکت فرش ماشینی دارای استاندارد مخصوص به خود می باشد. عملیات اتیکت زنی در برخی از کارخانجات تولیدی در قسمت بسته بندی فرش صورت می گیرد.

 مرحله بسته بندی

پس از درجه بندی،به خاطر آسانی در جا به جایی و حمل و نقل فرش ماشینی و هم چنین صرفه جویی در فضای انبار، آن را به دور خود و یا به دور یک لوله مقوایی ضخیم (به قطر ۵ تا ۷ سانتی متر)می پیچند. این رویه برخلاف رویه متداول فرش دستباف اشت که عموماً آن را قبل از هرگونه جا به جایی، تا می کنند. پیچیدن فرش ماشینی معمولاً در راستای طول (چله ها) انجام می شود. شاید یکی از مهم ترین دلایل آن انعطاف پذیری بیشتر فرش و سهولت لوله کردن ان در راستای چله ها باشد. به دلیل وجود نخ های جوت در عرض فرش و سفت شدن و در نتیجه عدم انعطاف پذیری آنها پس از آهار زنی، لوله کردن فرش ماشینی در راستای عرض بسیار مشکل خواهد بود. استفاده از لوله های مقوایی ضخیم، به عنوان هسته فرش و پیچیدن فرش به دور آن، می تواند از آسیب های بعدی فرش ماشینی به هنگام حمل و نقل و انبار داری (مانند شکسته شدن کمر فرش)جلوگیری کند.

برای جلوگیری از باز شدن فرش لوله شده، آن را با دو قطعه نخ دردو نقطه (با فاصله ۲۰ تا ۳۰ سانتی متری از دو سر فرش لوله شده) می بندند. اغلب برای پنهان کردن این نخ ها، از باندرول استفاده می شود. باندرولها که نوارهای کاغذی یا پلاستیکی به پهنای ۵ تا ۸ سانتی متر و طول ۷۰ تا ۱۰۰ سلنتی متر هستند،محلی برای درج برخی مشخصات فرش و تبلیغ برند شرکت تولید کننده فرش می باشند. هر باندرول روی یکی از نخ های بسته بندی قرار داده شده، دوسر باندرول با چسب نواری به یکدیگر چسبانده می شود.

لوله کردن فرش و نصب باندرول ها،اولین اقدام در مرحله بسته بندی فرش ماشینی می باشد. پس از این اقدام، به منظور جلوگیری از آسیب دیدن و کثیف شدن فرش به هنگام حمل و نقل و در تمام مدت انبارداری (در کارخانه، مغازه و یا منزل)، آن را داخل روکش کیسه شکلی بسته بندی می کنند. از جمله این آسیب ها می توان به ساییده شدن طره پیچ کناره فرش در تماس با زمین به هنگام انبارداری و جا به جایی، خیس شدن فرش به هنگام بارندگی در کامیون های بدون سقف، کثیف شدن هنگام حمل و نقل ، کثیف شدن به دلیل وجود گرد و غبار در داخل انبار یا مغازه و … اشاره نمود.«روکش» یا« کاور»[۲] معمولاً از جنس پلاستیک و یا «پارچه بی بافت»[۳] می باشد. روکش های پلاستیکی ، شفاف و یا شیری رنگ هستند و به صورت لوله ای (بدون درز)در قطرهای مختلف تهیه شده و به بازار عرضه می شوند. هم چنین،کاورهای پارچه ای بی بافت، در رنگ های متنوع تولید شده به واسطه دوزندگی دولبه، به صورت لوله ای در می آیند. هر تخته فرش پس از لوله شدن، داخل یکی از روکش ها (کاورها) قرار داده شده، سروته روکش کیسه ای به وسیله نخ یا بست های پلاستیکی کوچک بسته می شوند.

مرحله کنترل کیفیت فرش تکمیل شده

کاورها محل مناسبی برای درج لولگو یا برند شرکت تولید کننده فرش وهم چنین برخی مشخصات فرش تولید شده می باشند که به واسطه چاپ نقوش و متون برر وی کاور صورت می گیرد. بین کاورهای پلاستیکی و پارچه ای تفاوت هایی وجود دارد. کاورهای پلاستیکی معمولاً ارزان تر و بادوام تر بوده، امکان چاپ با تعداد رنگ بیشتر و وضح بالاتر بر روی آنها وجود دارد. هم چنین امکان نفوذ آب باران به هنگام حمل و نقل در آنها،وجود نداشته و در صورت کثیف شدن هنگام انبارداری یا حمل و نقل، می توان آنها را با یک دستمال نمناک تمیز نمود. در حالی که کاورهای پارچه ای در صورت کثیف شدن به سختی تمیز می شوند و این کار مستلزم شستشوی آنهاست. البته کاورهای پارچه ای به دلیل سوراخ های ریزی که دارند، امکان تبادل هوا و رطوبت فرش با هوای بیرون را فراهم می کنند. این مزیت می تواند مانع از کپک زدن آهار فرش شده، در صورت مرطوب بودن فرش به خشک شدن آن د مدت زمان انبارداری یا حمل و نقل کمک کند. مزیتی که کاورهای پلاستیکی فاقد آن هستند. امروزه بسیاری از تولید کنندگان فرش به دلایل فوق،کاورهای پلاستیکی را به کاورهای پارچه ای ترجیح داده، برای برطرف کردن مشکل تبادل هوا و رطوبت، سوراخ های کوچکی را بر روی کاور های پلاستیکی ایجاد می کنند.

مرحله بسته بندی یکی از مراحل زمان بر در فرآیند تولید فرش ماشینی است. از این رو،این مرحله می تواند یکی از گلوگاه های تولید در کارخانجات بسیار بزرگی باشد که روزانه صدها تخته انواع فرش های کوچک و بزرگ و حتی کناره تولید می کنند. امروزه،با توجه به دو اصل مهم در کاهش هزینه ها یعنی افزایش سرعت و جایگزینی نیروی ماشین به جای نیروی انسانی،مرحله بسته بندی فرش در این دسته از کارخانجات به صورت مرحله ای کاملاً اتوماتیک درآمده است. تمامی عملیات اتیکت زنی،لوله کردن فرش و بسته بندی داخل روکش های پلاستیکی به صورت کاملاً مکانیزه و توسط ماشین های خط بسته بندی انجام می شود.

 مرحله انبارداری فرش

فرش های تولیدی پس از بسته بندی تحویل انبار کارخانه می شوند. انبار که محلی موقت برای نگهداری فرش تا زمان بارگیری است، دارای شرایط خاصی است که به مهم ترین آنها اشاره می شود:

 - حتی الامکان انبار در فاصله مناسبی از سالن تولید قرار گیرد تا در صورت بروز حادثه در یکی از آنها، خشارت احتمالی تشدید نشود.

 - بخش هایی مانند آبدارخانه که در آنها لوله کشی گاز بوده یا وسایلی چون اجاق گاز در آنها قرار دارد، در داخل محوطه انبار تعبیه نشود.

 - کلیه نکات ایمنی مربوط به جلوگیری از آتش سوزی به ویژه در زمینه ایمنی کابل های برق ، باید به دقت رعایت شود.

 - برای انبار سیستم اطفاء حریق ایجاد شود و کپسول های آتش نشانی در محل های مناسب، در دسترس سریع باشد.

 - فضای انبار به قسمت های مختلف برای فرش های مختلف (با ابعاد متفاوت)تقسیم بندی شود تا ضمن شمارش و بارگیری آسان، از اشتباه در خروج فرش و در نتیجه اختلاف آمار موجودی جلوگیری شود. برای صرفه جویی در فضای انبار می توان از طبقه بندی و قفسه بندی عمودی انبار برای فرش های کوچک استفاده نمود.

 - حتی الامکان از عبور لوله های گاز و آب و نیز کابل های برق قوی از داخل محوطه انبار به ویژه به صورت روکار خودداری شود.

 - شرایط دما و رطوبت انبار براساس شرایط استاندارد (دمای بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گزاد و رطوبت نسبی بین ۶۰ تا ۶۵%) حفظ شود.

 - ساختمان انبار فرش به گونه ای ایمن سازی شود که از ورود و امکان حیات هرگونه حیوانات جونده ماننده موش جلوگیری شود.

 - نرم افزارهای قوی انبارداری برای اطلاع لحظهای از آخرین موجودی انبار، مورد استفاده قرار گیرد.

 - هرگونه ورود و خروج کالا به انبار، بلافاصله در سیستم رایانه ای انبار ثبت شود و از ورود و خروج امانی فرش پرهیز شود.

 - فرش ها به ویژه فرش های بزرگ،به صورت عمودی (ایستاده)نگهداری شوند و از روی هم قرار دادن فرش ها به خصوص به تعداد زیاد که سبب له شدن و آسیب به فرش های زیری می شود، خودداری گردد.

 - از اختصاص هم زمان فضای انبار فرش به مواد اولیه (انواع نخ) خودداری شود.

بیشتر بخوانید:

       شرایط سالن بافندگی فرش های ماشینی

       چسب آهار و ویژگی های آن در بافت فرش ماشینی