معرفی انواع نقشه کشی فرش

انواع نقشه کشی فرش
از دیرباز تا کنون فرش ایرانی به دلایلی چون زیبایی، ظرافت، طرح، بافت و رنگ در عرصه جهانی چنان دارای اعتبار است که به جرات میتوان گفت بعد از کالاهای نفتی، اولین کالای صادراتی کشور محسوب میشود. دلیل اساسی حفظ این موقعیت و ارتقاء آن در طول این سالها توجه و دقت عوامل تولید آن از جمله طراح، نقشه کش، بافنده و پرداختکار است.
از مهمترین مراحل تولید فرش و قبل از هر چیزی در پروسه تولید آن مرحله نقشه کشی فرش میباشد چراکه جنبه زیر بنایی نیز دارد. هر بافنده ای هر چقدر هم هنرمند و حرفه ای باشد باز هم برای ارائه فرشی با کیفیت بالا و ظاهری زیبا و بی نقص نیازمند استفاده از نقشه‌های اصیل و دقیق میباشد بنابراین یکی از از ارکان اصلی تولید فرش با کیفیت بالا و اصیل، دقت و مهارت در طراحی و نقشه کشی است. امروزه رشته های مختلفی در رابطه با فرش بصورت تخصصی آموزش داده میشود که از مهم ترین آنها رنگ‌آمیزی و نقطه چینی فرش است.

رنگ ‌آمیزی نقشه فرش نیز به اندازه طراحی آن مهم خواهد بود و افراد علاقه مند ملزم به یادگیری بسیاری موارد از جمله پخش رنگ، شناخت رنگ‌ها و هارمونی آنها، کنتراست رنگ و … میباشند. نقشه ی یک فرش علاوه بر این که از نظر هنری نمایانگر خط ها، نگاره ها و تصویر هاست، از دیدگاه مهندسی تولید نیز به عنوان برنامه اجرایی بافت فرش و یا به عبارتی، طرح و پلان کار به شمار می آید. قاعدتا یک طراح حرفه ای فرش باید با تاریخچه طراحی نقشه فرش آشنایی داشته باشه و بتواند محاسبات اولیه و طراحی حاشیه ها و انواع نقشه های فرش را انجام دهد.

نقشه کشی فرش یکی از صنایع دستی ایران محسوب میشود که میتوان آن را زیر مجموعه ای از طراحی و نقاشی سنتی ایران نیز دانست. این هنر شامل طراحی نقوش انواع فرش های پرده ای، تابلویی، زیر پایی، تزیینی، پادری، گلیم و … میباشد. در گذشته که امکان استفاده از کاغذ نقشه کشی وجود نداشته ، نقشه های فرش به صورت قطعات بافته شده فرش در اختیار بافندگان قرار می گرفت. امروزه اما به طور کلی نقشه فرش به دو نوع دستی یا سنتی و رایانه ای انجام میشود.

نقشه فرش به روش دستی یا سنتی

قبل از هر چیز باید بدانید که همه نقشه کشی های فرش را بر حسب تراکم مورد نظر در بافت فرش محاسبه و سپس بر روی کاغذهای شطرنجی مخصوص، متناسب با رج شمار طراحی یا به اصطلاح نقطه چینی می کنند.
 بنابراین برای نقشه بندی و طراحی نقشه فرش دو کار ضروریست :

محاسبه طول و عرض فرش
تعیین شمار چله هایی که در عرض باید کشیده شود
در خصوص نقشه های سنتی فرش کاغذی که برای طراحی مد نظر است را جدول بندی میکنند ، به گونه ای که هر مربع آن به ده خانه طولی و ده خانه عرضی تقسیم می شود ، در واقع هر مربع کوچک علامت یک گره میباشد. امروزه نقشه های سنتی فرش از نظر نوع بافت به دو روش عمده ی متقارن ( ترکی باف) یا غیر متقارن (فارسی باف) صورت میگیرد.

اساسی ترین تفاوت نقشه فرش ترکی باف و فارسی باف
در نقشه های فارسی باف یا همان نامتقارن ، دقیقا رنگ مورد نظر بافت بر سطح نقشه گذاشته می شود در حالیکه در نقشه فرش ترکی باف ، نقشه با رنگ های زنده سایه زده می شود و رنگ اصلی به صورت کُدهای قراردادی به وسیله عدد روی نقشه نوشته می شود ، در این نوع نقشه ها بافنده برای بافت فرش از روی مَستوره یا جدولی که زیر هر عدد آن نخ مورد نظر چسبانده می شود ، رنگ مربوط به هر عدد را انتخاب می کند و کار بافت را انجام میدهد.

از تفاوتهای دیگر در این دو نوع بافت ، اختلاف رج شمار آنهاست. رج شمار قالی در نوع فارسی باف ، ۵/۶ سانتیمتر و در نوع ترکی باف ، ۷ سانتیمتر محاسبه می شود. عملیات نقشه کشی بعد از این محاسبه ها شروع میشود.

مراحل نقشه کشی دستی یا سنتی فرش

مدادی کردن طرح خطوط کلی بر روی کاغذ شطرنجی ، اولین مرحله نقشه کشی دستی میباشد.

 مرحله دوم ، تصویر کشی و رسم کردن خط هایی است که در مداد زنی مشخص شده است.

 گام بعدی ، رنگ زنی نقش و نگاره هایی میباشد که در نقشه طراحی شده است.

 نقطه چین کردن حدود و کناره های نگاره نقش شده بر روی کاغذ شطرنجی مرحله چهارم در این راستا خواهد بود ، لازم به ذکر است هر کدام از این نقطه ها در هر خانه شطرنجی نماینده یک گره میباشد.

نقشه کشی رایانه ای فرش

امروزه بسیاری از کارها را با فناوری های جدید انجام میدهند که نقشه کشی فرش نیز از آن مستثنی نمیباشد. با وجود آنکه بیش از سه دهه بیشتر از عمر نقشه های رایانه ای نمی گذرد ، استفاده از این روش بسیار رایج شده. نرم افزارهای خاصی که در زمینه نقشه کشی فرش ایجاد شده سبب سرعت بخشیدن به کار و صرفه جویی در منابع شده ، علاوه بر این در هر مرحله از کار طراحی امکان تغییر را نیز برای طراح فراهم می آورد. در واقع دستگاه تصویر بردار رایانه قادر است تصویرها را به اطلاعات قابل پردازش تبدیل نماید. میتوان گفت از مزایای این روش برای طراحان فرش ، امکان انجام سریع و ساده در جهت تعویض رنگ ها و مقلوب کردن یا ترکیب رنگی با رنگ های دیگر میباشد. امروزه آموزش این روش بعنوان یک حرفه تخصصی مورد استقبال بخش زیادی از افراد جامعه قرار گرفته است.

نقشه های فرش علاوه بر نوع بافت از جهات دیگری نیز به انواع مختلفی تقسیم میشوند :

از نظر اندازه نقشه فرش به سه نوع  قدی (۱/۲) ، ربعی (۱/۴) و تمام (سراسری) تقسیم میشوند.

انواع نقشه فرش از لحاظ سبک نیز عبارتند از : سنگین ، ساده ، یک طرفه ، واگیره (تکرار یک نگاره) ، شکسته (اشکال هندسی و زاویه دار) ، گردان (خط های دورانی و قوسی شکل).
از نظر رنگ دو نوع نقشه فرش رنگی و سیاه قلم را میتوان معرفی نمود.

از لحاظ جغرافیایی نقشه فرش به دو نوع شهری و روستایی تقسیم بندی میشوند که البته لازم به ذکر است که اغلب نقشه های روستایی ذهنی میباشد.

از نظر رسمی نیز همانطور که توضیح داده شد به دو روش دستی و رایانه ای انجام میشوند.